Wśród wielu problemów skłaniających do refleksji nad kształtem życia współczesnego człowieka na szczególną uwagę zasługuje jakość międzyludzkich relacji. Coraz większy niepokój budzi przemoc i okrucieństwo, rosnąca liczba przestępstw, brutalność działań skierowanych przeciwko drugiemu człowiekowi.
Problem agresji dotyczy ludzi w każdym wieku, nawet dzieci w wieku przedszkolnym. Dzieci agresywne sprawiają dużo trudności, zarówno nauczycielom jak i rodzicom. Są one niezdyscyplinowane, naruszają zasady panujące w przedszkolu, negatywnie wpływają na swoich kolegów.
Terminu „zachowania agresywne” używa się do opisu bardzo różnorodnych zachowań. Za agresywne uznaje się dziecko, które wywołuje konflikty, bije inne dzieci, skarży się na nie, przezywa, przedrzeźnia, niszczy lub uszkadza przedmioty, przeklina, męczy zwierzęta. Mówi się, że dziecko zachowuje się agresywnie, jeśli jest aroganckie w stosunku do dorosłych lub rówieśników, brutalnie narzuca innym swoje zdanie, jeśli w zachowaniu prezentuje wrogość, nienawiść do ludzi, zjawiska i przedmiotu.
Analizując teoretyczne zagadnienia dotyczące agresji wyróżnia się następujące jej typy :
Agresja fizyczna
Wyraża się poprzez bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom. Dziecko w momencie wybuchu gniewu bije, gryzie, kopie lub drapie. Atak nie zawsze skierowany jest na osobę, która wywołała tę sytuację. Zdarza się, że dziecko na podstawie swoich wcześniejszych doświadczeń wie, że nie może skierować swojej agresji na osobę, która ją wywołała, ponieważ zostanie ukarane. W takiej sytuacji, aby rozładować swoją frustrację kopnie psa, podrze rysunek, uderzy kolegę. Jest to agresja z przeniesieniem.
Agresja werbalna
Dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami lub przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, przezywanie, skarżenie, arogancję.
Agresja instrumentalna
Instrumentalne agresywne zachowania dzieci są typową manipulacją, wyuczonym sposobem zachowania, który jest z reguły konsekwencją błędów wychowawczych .Przyczyną agresywnego dziecka staje się w tym przypadku często nieprzemyślane postępowanie dorosłych. Jeśli rodzice zmęczeni krzykiem dziecka, ustępują mu, np. kupując wymarzoną zabawkę lub też nauczycielka ustępuje chłopcu, który obrażaniem się wymusza pierwszeństwo w zabawie, to wówczas dziecko uzna dane działania za skuteczne. W takiej sytuacji przekonuje się, że właśnie takim zachowaniem może osiągnąć oczekiwane efekty, a wtedy będzie je częściej powtarzał.
Agresja naśladowcza
Innego typu negatywnym zachowaniem jest tak zwana agresja naśladowcza. Dziecko od początku swego życia obserwuje i naśladuje najbliższe otoczenie, całe sobą wchłania to, co mu przekazujemy. Agresywne zachowanie dzieci bywa następstwem oddziaływania określonych modeli zachowań. Warto podkreślić, że największe szanse stania się modelem mają osoby znaczące dla dziecka, posiadające w jego oczach autorytet: rodzice, rodzeństwo, czasem starsi koledzy.
Agresja frustracyjna
U dzieci w wieku przedszkolnym wyróżniamy agresję frustracyjną, która podobnie jak u dorosłego człowieka wynika z niemożności przezwyciężenia przeszkody fizycznej lub psychicznej. Występuje wtedy, gdy dana potrzeba nie zostaje zaspokojona, czyli w przypadku jej blokady. Frustrację wywołuje wystąpienie poczucia krzywdy. Powstaje ona na przykład wskutek odebrania dziecku atrakcyjnej zabawki, przeszkadzaniu mu w zabawie czy też pod wpływem przezwiska ze strony kolegów, niepowodzeń doznanych w działaniu.
Autoagresja
Ostatnią formą agresji, która moim zdaniem jest bardzo istotna z punktu widzenia pracy w przedszkolu jest autoagresja, czyli zachowanie skierowane przeciwko sobie: uderzenie głową w ścianę, obryzganie paznokci aż do krwi, a także pobudzanie fizyczne w wyniku, którego dzieci ulegają samookaleczeniu np. na skutek biegania, skakania. Dzieci przejawiające swoją agresję w takiej formie, wymagają profesjonalnej pomocy terapeutycznej, gdyż zachowania tego typu traktowane są jako zaburzenia.
Zadaniem rodziców, wychowawców jest nie tylko hamowanie agresywnych zachowań dziecka, ale wykształcenie u niego umiejętności poszanowania praw innych i respektowania interesu ogółu Dziecko musi podporządkować się normom społecznym w środowisku, w którym funkcjonuje. Ważną sprawą staje się zatem zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, miłości i akceptacji, stworzenie możliwości wyładowania nadmiaru energii np. poprzez uprawianie sportu.
Oddziaływania wychowawcze względem dzieci powinny prowadzić do kształtowania osobowości w taki sposób, aby młody człowiek świadomie umiał hamować swoją agresję. Ważnym elementem w procesie wychowania jest stosowanie wzmocnień w konkretnych sytuacjach zachowania dziecka. Rodzice muszą odpowiednio „reagować” systemem wzmocnień. Nie można wszystkiego zabraniać i tylko karać, ani też na wszystko pozwalać i tylko nagradzać. Do skutecznych środków wychowawczych należą:
– wykształcenie umiejętnego reagowania na frustracje;
– zmiana metod wychowawczych, postaw w stosunku do dziecka;
– zabezpieczenie dziecka przed wpływem prezentowanych zachowań agresywnych np. poprzez ograniczenie liczby oglądanych filmów, wspólne oglądanie i komentowanie scen, aprobowanie koleżeństwa z izolacją od postaw agresywnych;
– uniemożliwienie dziecku osiągania celu za pomocą agresywnego zachowania;
– wskazanie pozytywnych modeli społecznego zachowania;
– nagrody, jako wzmocnienia pozytywne, np. pochwały;
– kary, gdy zostały złamane ustalone normy;
– oddziaływanie słowne skierowane na ukształtowanie właściwych postaw i ocen moralnych.